Żorski Pułk Piechoty

Na zdjęciu powyżej: Przemarsz oddziału powstańców przez Rynek w Żorach. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Na zdjęciu: Pluton 6 kompanii II batalionu pułku żorskiego w trakcie uroczystości poświęcenia sztandaru powstańczego w Rowniu. (podpis - na podstawie opisu fotografii w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny oraz podpisu pod tą samą fotografią w publikacji Jana Delowicza: „Żołnierze III Postania Śląskiego…” Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Żorski Pułk Piechoty

Tomasz Górecki

Żorski pułk, wraz pułkami rybnickim, wodzisławskim i raciborskim, wchodził w skład Grupy „Południe”. Przez większą część powstania nosił numer 2. Taki sam numer nosił wchodzący w skład Grupy „Wschód” – pułk zabrzański. Po reorganizacji wojsk powstańczych, żorskiej jednostce nadano numer 13. Nie zmienia to faktu, że większość dokumentów pułku i pododdziałów wchodzących w jego skład nosi pierwotną numerację.

Niemiecka wojskowa mapa sztabowa w skali 1:25000 obejmująca obszar miasta Żory i sąsiednich miejscowości.

Najwcześniejsza, dostępna w tej chwili relacja, w której wspomina się o sytuacji w Żorach tuż przed wybuchem walk oraz zajęciu miasta przez wojska powstańcze, została sporządzona jeszcze w trakcie powstania. Jest to raport napisany przez niemieckiego dowódcę 7 kompanii Policji Plebiscytowej*, której posterunki stacjonowały w poszczególnych miejscowościach powiatu rybnickiego. Zaraz na początku raportu pojawia się informacja, że 2 maja o godzinie 20.30 pojawił się pierwszy meldunek informujący o tym, że rozpoczyna się oczekiwane polskie powstanie. Pół godziny później, w tym samym czasie, gdy w sztabie 7 kompanii Apo pojawił się jej dowódca brytyjski, kapitan Mickalson, posterunek Apo w Żorach poprosił telefonicznie o przysłanie posiłków, ponieważ wszędzie wokół słychać było strzały. Kolejny meldunek z Żor odnotowany jest pod godziną 23.45. Dowodzący żorskim posterunkiem Apo, porucznik Krȍner, zameldował, że polscy członkowie jego oddziału zabrali swoją broń służbową i opuścili posterunek, udając się w kierunku Baranowic. Wokół, według porucznika Krȍnera, w dalszym ciągu rozlegały się strzały. Z raportu wynika dalej, że w ciągu godziny od tego meldunku do miasta wmaszerowały, jak to określił jego autor, „uzbrojone polskie bandy”, zaś posterunek otrzymał rozkaz, by w razie potrzeby przebijać się do Rybnika, jeśli to konieczne, nawet w cywilnych ubraniach.

Na zdjęciach poniżej: Fotokopie maszynopisu raportu rybnickiej Policji Plebiscytowej o sytuacji w powiecie rybnickim w nocy z 2. na 3 maja 1921.

Poniżej: Fragmenty raportu odnoszące się do sytuacji w Żorach.

* W zbiorze akt Centralnego Archiwum Wojskowego i_130_31_2 znajdują się cztery kopie trzech stron raportu noszącego nazwę „Bericht űber die Kampfe um Rybnik” . Dokument ten został sporządzony na maszynie do pisania w języku niemieckim i pisany jest z punktu widzenia dowództwa 7 kompanii Policji Plebiscytowej. W zbiorze CAW brak jest końcowych stron raportu. Maszynopis został prawdopodobnie przejęty przez Komendę powiatu rybnickiego po opuszczeniu Rybnika przez jednostkę Apo. Cały raport zachował się w archiwach niemieckich i dotarł do niego Ryszard Kaczmarek, cytując go w swej książce „Powstania Śląskie 1919-1920-1921”. Sporządzony został przez niemieckiego dowódcę 7 kompanii Apo, kpt. Radwana, 13 maja 1921 r. w Rybniku.  Sygn. Akt: GSPK,I HA Rep. 171/44b.

15 lat po powstaniu, dowódca II batalionu, porucznik Nikodem Sobik, opublikował w gazecie „Powstaniec Śląski” wspomnienia opisujące szlak bojowy jego jednostki. Rzadko cytowane, przeważnie we fragmentach, tutaj prezentujemy je w całości:

Na zdjęciach powyżej i poniżej: Artykuły z „Powstańca Śląskiego”. Ze zbiorów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.

W tym samym numerze „Powstańca Śląskiego” znalazły się także wspomnienia dowódcy III batalionu, Feliksa Michalskiego, i jego zastępcy Piotra Zielonki.

Z kolei już w marcu 1922 roku, a zatem po niecałym roku od wybuchu powstania, „Prezes Zwiąsku (sic!) byłych Powstańców na powiat rybnicki” stworzył dokument o nazwie: „Opis formacji i ich działalności podczas powstania trzeciego z powiatu rybnickiego”. Dokument ten zawiera nie tylko opis szlaku bojowego, ale i struktur organizacyjnych poszczególnych jednostek całej Grupy „Południe”. Warto zauważyć, że kilkoma szczegółami dokument ten różni się od oficjalnego ordre de bataille grupy, zamieszczanego w późniejszych publikacjach.

Na zdjęciach poniżej: Fotokopie niepodpisanego nazwiskiem maszynopisu opisującego struktury organizacyjne i przebieg walk oddziałów powstańczych zorganizowanych na terenie powiatu rybnickiego. Autorem opracowania jest najprawdopodobniej Ludwik Piechoczek, urodzony w Jastrzębiu Zdroju, w czasie III powstania członek sztabu Grupy „Południe”. W czasie, gdy powstawał ten dokument (17.03.1921), to on był Prezesem Związku Byłych Powstańców  na powiat rybnicki. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny. (Dziękujemy dr Ewie Kulik z Muzeum Miejskiego w Rybniku za pomoc w poszukiwaniach autora maszynopisu - red.)

Na zdjęciu powyżej: Sztab Grupy „Południe”, w której skład wchodził pułk żorski. W środku, w białym kapeluszu i opasce stoi dowódca Grupy, ppłk Bronisław Sikorski ps. „Cietrzew”. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Grupa „Południe” liczyła 10 169 powstańców. Sztab mieścił się w Wodzisłąwiu Śląskim. W jej skład weszli mieszkańcy ówczesnych powiatów: pszczyńskiego, rybnickiego i raciborskiego. Grupę tworzyli:

SZTAB:
dowódca, ppłk Bronisław Sikorski ps. „Cietrzew”                                                                                                                                               zastępca dowódcy, Mikołaj Witczak                                                                                                                                                                              szef sztabu, por. Roman Grześkowiak ps. „Brunhorst”

1 pułk piechoty (rybnicki) – dowódca kpt. Janusz Węży 
2 pp (żorski) – dowódca por. Antoni Haberka
3 pp (wodzisławski) – dowódca Józef Michalski
4 pp (raciborski) – dowódca Alojzy Seget
grupa dziergowicka – dowódca ks. kpt. Jan Brandys
grupa (?) – dowódca kpt. Włodzimierz Zieliński
szwadron kawalerii
trzy baterie artylerii
2 pociągi pancerne („Pieron” i „Ślązak” )
3 szpitale polowe (Rydułtowy, Jastrzębie Dolne, Żory)
areszt (Wodzisław Śląski)

Na zdjęciu powyżej: Kompania ochotników ze Śląska Cieszyńskiego, która weszła w skład pułku żorskiego. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Na zdjęciu powyżej: Oddział powstańców z Żor. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Na zdjęciu powyżej: Powstańczy posterunek nad Odrą. Ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny.

Powstańcy z drugiego pułku piechoty na fotografii ze zbiorów Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny. Niestety nie da się określić, czy chodzi o pułk żorski, czy chorzowski, który także nosił numer 2. W dodatku, w trakcie walk, jeden z pododdziałów pułku żorskiego został taktycznie podporządkowany pułkowi chorzowskiemu.